Ebolanomics Φάρμακα για όλους τους (πλούσιους) ανθρώπους

Επιμέλεια, μετάφραση: Αλέξανδρος Στεργιόπουλος - Πολιτική + Οικονομία - 06/10/2014

Ο τομέας της υγείας στον καπιταλισμό κινείται στα όρια της φράσης «Ζήσε και άσε τους άλλους να πεθάνουν». Παραφράζοντας θα λέγαμε «Ζήσε πλούσιε και άσε τους φτωχούς να πεθάνουν». Επειδή όμως δεν έχουμε να κάνουμε με ταινία του Τζέιμς Μποντ, όπου το «καλό» πάντα κερδίζει στο τέλος, η κατάσταση στον χώρο είναι απελπιστική. Με αφορμή την εκδήλωση του ιού Έμπολα βρήκαμε ένα διαφωτιστικό άρθρο για τον τρόπο λειτουργίας των φαρμακευτικών εταιρειών και της επίδρασής τους στην παγκόσμια υγεία. Προς το χειρότερο φυσικά. Το κείμενο υπογράφεται από τον James Surowiecki, συνεργάτη του The New Yorker.

Στόχος: οι (πολλοί) εύποροι

«Ο θανατηφόρος αιμορραγικός πυρετός Έμπολα, ανακαλύφθηκε το 1976 και στοίχειωσε το κοινό για 20 χρόνια από τότε που κυκλοφόρησε το βιβλίο τού Richard Preston The Hot Zone. Παρ’ όλα αυτά, σε όλο αυτό το διάστημα, κανένα φάρμακο δεν έχει εγκριθεί για την αντιμετώπιση της νόσου. Τώρα, το φονικό ξέσπασμα μαίνεται στη Δυτική Αφρική και δεν υπάρχουν εργαλεία να το σταματήσουν. (Αναλώσιμα πειραματικού φαρμάκου ήδη εξαντλήθηκαν, αφού δόθηκαν σε δύο αμερικανούς ασθενείς). Η έλλειψη θεραπείας του Έμπολα είναι ενοχλητική. Εντούτοις, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο χρηματοδοτείται η ανάπτυξη φαρμάκων, είναι κάτι προβλέψιμο.

»Όταν οι φαρμακευτικές εταιρίες αποφασίζουν πού να διαθέσουν τα χρήματα τους για έρευνα και ανάπτυξη φαρμάκων, αξιολογούν την πιθανή αγορά υποδοχής. Αυτό σημαίνει ότι έχουν κίνητρο να στοχεύουν σε ασθένειες που πλήττουν εύπορους ανθρώπους οι οποίοι μπορούν να πληρώσουν τα φάρμακα. Το κίνητρό τους διαμορφώνεται από το πόσο περισσότεροι άνθρωποι θα τα πάρουν. Και τέλος, σκοπός τους είναι τα φάρμακα να λαμβάνονται τακτικά και για μεγάλο διάστημα, όπως για παράδειγμα οι στατίνες.

Πρώτα η χοληστερίνη

»Το σύστημα αυτό λειτουργεί ορθολογικά και δίνει στους Δυτικούς τα φάρμακά τους (αν και συχνά σε υψηλές τιμές). Παράλληλα, οδηγεί σε τεράστιες υπο-επενδύσεις σε συγκεκριμένες ασθένειες και κατηγορίες φαρμάκων. Ασθένειες που πλήττουν κυρίως φτωχούς ανθρώπους σε φτωχές χώρες δεν αποτελούν προτεραιότητα, διότι είναι απίθανο αυτές οι αγορές να παρέχουν αξιοπρεπή επιστροφή χρημάτων στις εταιρίες. Έτσι, ασθένειες όπως η ελονοσία και η φυματίωση, οι οποίες σκοτώνουν ετησίως δύο εκατομμύρια ανθρώπους, έχουν αποσπάσει πολύ λιγότερη προσοχή από τις φαρμακευτικές σε σχέση με την υψηλή χοληστερίνη. Έπειτα, υπάρχουν και οι, κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, παραμελημένες τροπικές ασθένειες, όπως η Chagas (Αμερικανική Τρυπανοσωμίαση) και ο δάγκειος πυρετός. Επηρεάζουν πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους και σκοτώνουν μισό εκατομμύριο το χρόνο! Παλαιότερη μελέτη έδειξε πως στα πάνω από 1500 φάρμακα που βγήκαν στην αγορά την περίοδο 1975-2004, μόνο δέκα στόχευαν σε αυτές τις ασθένειες. Όταν, λοιπόν, το θύματα είναι φτωχά και όχι πολυάριθμα, τότε το χτύπημα για τις εταιρίες είναι διπλό. Συνεπώς, ένα φάρμακο για τον Έμπολα μοιάζει με κακή επένδυση. Μέχρι τώρα, η ασθένεια έχει πλήξει φτωχές χώρες και σχετικά μικρό αριθμό ατόμων.

Ανατροφοδότηση και αποθεματικό

»Μολαταύτα, το σύστημα δεν φέρεται άσχημα μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες. Τα τελευταία χρόνια η ανθεκτικότητα των μικροβίων έχει κάνει τα αντιβιοτικά λιγότερα αποτελεσματικά. Έτσι, αυξάνεται ο κίνδυνος να ξεφύγει από τον έλεγχο μια μολυσματική ασθένεια. Αυτό που χρειάζονται οι άνθρωποι στη Δύση, σύμφωνα με αξιωματούχους της υγείας, είναι νέα φάρμακα. Να υπάρξει ικανό αποθεματικό απέναντι σε ένα ξέσπασμα το οποίο τα συνηθισμένα σκευάσματα δεν μπορούν να περιορίσουν. Εντούτοις, τα τελευταία 30 χρόνια η τροφοδοσία νέων αντιβιοτικών έχει επιβραδυνθεί σημαντικά. Όπως σημειώνει ο Kevin Outterson, σύμβουλος του προγράμματος υγείας στο πανεπιστήμιο της Βοστόνης και ιδρυτικό μέλος της ομάδας εργασίας C.D.C, (με αντικείμενο την αντιμικροβιακή αντίσταση), η ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά μπορεί να αλλάξει τα πάντα ως προς τον τρόπο που ζούμε. Γι’ αυτό επιβάλλεται να ανατροφοδοτήσουμε τον αγωγό.

»Το πρόβλημα και πάλι έγκειται στο επιχειρηματικό μοντέλο. Εάν μια φαρμακευτική εταιρία δημιουργήσει ισχυρό αντιβιοτικό δεν θα θέλουμε να συνταγογραφηθεί σε μεγάλη κλίμακα, διότι στόχος είναι να καθυστερήσουμε την αντίσταση. Ο Outterson δηλώνει ότι δημόσιοι αξιωματούχοι υγείας θα προσπαθήσουν να περιορίσουν τις πωλήσεις του φαρμάκου. Καλή δημόσια πολιτική υγείας, κακή επενδυτική προοπτική.

Δίνεις φάρμακο, παίρνεις δώρο

ILLUSTRATION BY CHRISTOPH NIEMANN

»Πώς, λοιπόν, θα πάρουμε τα φάρμακα που χρειαζόμαστε χωρίς να μεταλλάξουμε τη βιομηχανία που τα αναπτύσσει; Το κλειδί είναι η ανταμοιβή τους για τη δημιουργία σημαντικών οφελών για τη δημόσια υγεία. Ο πιο απλός τρόπος για να γίνει αυτό είναι η προσφορά δώρων για τα νέα φάρμακα. Ο Outterson περιγράφει το σενάριο: Η κυβέρνηση θα πληρώνει την εταιρία και σε αντάλλαγμα αυτή θα εγκαταλείπει το δικαίωμα πώλησης του προϊόντος. Με αυτόν τον τρόπο, η φαρμακευτική θα πληρώνεται και θα αποφεύγει τα έξοδα προώθησης του νέου προϊόντος (κάτι που δεν θες με ένα αντιβιοτικό-τελευταίο καταφύγιο). Η κοινωνία θα λαμβάνει το νέο φάρμακο και οι δημόσιοι αξιωματούχοι θα ελέγχουν την προώθηση και χρήση του.

»Η ιδέα των δώρων δεν είναι καινούργια. To 1700 η βρετανική κυβέρνηση με αυτόν τον τρόπο βρήκε μέθοδο μέτρησης του γεωγραφικού μήκους της θάλασσας. Βέβαια, τις τελευταίες δεκαετίες η τακτική αυτή χρησιμοποιείται περισσότερο με τα δώρα να δίνονται για καινοτομίες στην αεροναυπηγική κ.α. Η διοίκηση Ομπάμα εμφανίζεται ιδιαίτερα δραστήρια σε αυτόν τον τομέα, προσφέροντας πάνω από 150 δώρα για μια γκάμα τεχνολογικών ανακαλύψεων. Οικονομολόγοι τόσο της αριστεράς όσο και της δεξιάς, θεωρούν ότι αυτός είναι ένας χρήσιμος τρόπος να ανάψει η σπίθα της καινοτομίας. Οικονομικά αποδοτική διαδικασία, μια και πρέπει να πληρώσεις μόνο αν το προϊόν λειτουργήσει. Επιπλέον, βοηθάνε την επένδυση σε κοινά αγαθά, όπως αντιβιοτικά, εμβόλια, τα οφέλη από τα οποία δεν αφορούν μόνο αυτούς που τα χρησιμοποιούν. (Η οικογένειά μου είναι ασφαλής αν η δική σου έχει εμβολιαστεί). Βασίζεται στην υπάρχουσα υποδομή. Με αυτόν τον τρόπο τραβιούνται τα λουριά της έρευνας, η οποία μπορεί να στρέφεται σε ξεχασμένες περιοχές.

Η ζοφερή εναλλακτική

»Το αρχικό κόστος θα είναι σημαντικό. Πρόσφατη αναφορά, μετά από παραγγελία της Διοίκησης Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ, κατέληξε στην εκτίμηση ότι η απόκτηση νέου, ισχυρού αντιβιοτικού θα κόστιζε δισεκατομμύρια σε πιστώσεις φόρου. Μολαταύτα, θα σώζαμε ζωές αναπτύσσοντας τα φάρμακα που χρειαζόμαστε και λαμβάνοντας μέτρα απέναντι σε μελλοντικές καταστροφές. Η εναλλακτική είναι ζοφερή: Ένα σύστημα που όταν έρχεται αντιμέτωπο με θανάσιμους κινδύνους, αφήνει αρκετό αίμα στο πάτωμα».

* Κεντρική φωτογραφία: DESIREY MINKOH/AFP/Getty Images