Η κοινωνική ιδιοκτησία και ο έλεγχος στη λειτουργία των επιχειρήσεων ύδρευσης

του Πέτρου Μπαστέα


Σε Βόρεια και Λατινική Αµερική αλλά και στην Ευρώπη, δεκάδες δήµοι, επαναδηµοτικοποιούν τις υπηρεσίες τους, διαπιστώνοντας υπερβολική αύξηση των τιµολογίων, κακή συντήρηση των δικτύων, υποβάθµιση της ποιότητας του νερού.

Στη Βολιβία για να διατηρηθεί το ιδιωτικό µονοπώλιο απαγορεύτηκε στους κατοίκους η συλλογή του νερού της βροχής. Στις Βρυξέλλες µολύνθηκε ο ποταµός που διασχίζει την πόλη, αφού για δέκα µέρες δεχόταν τα αστικά λύµατα, επειδή η ιδιωτική εταιρεία έκρινε ασύµφορη την επεξεργασία τους. Η ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης, όπου και αν εφαρµόστηκε, απέτυχε.

Στην Ελλάδα το κίνηµα κατά της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ βρίσκεται σε ανάπτυξη. Όλο και περισσότεροι/ες πείθονται για τους κινδύνους από το ξεπούληµά τους σε ιδιώτες. Τα οικονοµικά στοιχεία είναι συντριπτικά σε βάρος αυτής της πολιτικής. Δεν πρόκειται για αναπτυξιακή επιλογή, αλλά για πλιάτσικο σε βάρος της δηµόσιας περιουσίας και του δηµόσιου συµφέροντος.

Ο στόχος να παραµείνουν οι δύο εταιρείες στην ιδιοκτησία του κράτους είναι εφικτός. Πολλοί όµως ρωτούν: είναι σήµερα εξασφαλισµένη η διαχείριση των δικτύων του νερού και της αποχέτευσης προς όφελος της κοινωνίας; Η απάντηση είναι «όχι». Σήµερα, στην Αθήνα της ανθρωπιστικής κρίσης, πολίτες µένουν χωρίς νερό επειδή αδυνατούν να πληρώσουν το λογαριασµό. Οι δηµοτικές υπηρεσίες στο Κερατσίνι, µένουν χωρίς νερό, επειδή υπάρχει οικονοµική διένεξη µεταξύ Δήµου και ΕΥΔΑΠ. Πολλοί δήµοι στην Αττική χρησιµοποιούν ακόµα βόθρους.

Οι επιχειρήσεις αυτές υπήρξαν τυπικά και µόνο δηµόσιες. Στην πράξη, λειτούργησαν ως το κέλυφος ικανοποποίησης ιδιωτικών συµφερόντων. Με ευθύνη των κυβερνήσεων, έγιναν πεδίο διαπλοκής, έντονης κοµµατικοποίησης, µηχανισµός εξυπηρέτησης πελατειακών σχέσεων και µικροκοµµατικών συµφερόντων. Όλα αυτά περιόρισαν, ιδίως τα τελευταία χρόνια, δραµατικά την αποτελεσµατικότητά τους και έπληξαν την κοινωνική νοµιµοποίησή τους.

Χρησιµοποιώντας τα προβλήµατα αυτά ως άλλοθι, οι κυβερνήσεις της τελευταίας εικοσαετίας έθεσαν σε εφαρµογή µια πολιτική µε την οποία κατέστησαν τις δηµόσιες επιχειρήσεις κοµµατική τους λεία και πεδίο επέκτασης της δράσης του ιδιωτικού κεφαλαίου. Αυτό έγινε άµεσα µέσω των ιδιωτικοποιήσεων αλλά και έµµεσα µε την αποµύζηση των δηµόσιων επιχειρήσεων από µέσα.

Το 1999 η ΕΥΔΑΠ και η ΕΥΑΘ εντάχθηκαν στο χρηµατιστήριο. Μεταλλάχθηκαν σε ιδιωτικές εταιρείες µε πρωταρχικό στόχο την κερδοφορία και όχι την εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου. Η συµµετοχή εκπροσώπων των δήµων στις διοικήσεις τους καταργήθηκε.

Ακολουθήθηκε µια πολιτική ραγδαίας ιδιωτικοποίησης των υπηρεσιών τους. Στην ΕΥΔΑΠ βασικές υπηρεσίες έχουν παραδοθεί σε εργολάβους, όπως τα Κέντρα Επεξεργασίας Λυµάτων (Μεταµόρφωση, Ψυτάλλεια, Θριάσιο), οι µελέτες, οι βλάβες, η τοποθέτηση νέων παροχών, η φύλαξη εγκαταστάσεων, οι καθαρίστριες, το κέντρο εξυπηρέτησης 1022 κ.ά. Ακολουθείται µια επεκτατική πολιτική µε στόχο να ενταχθούν σε αυτή όλα τα δίκτυα των δήµων της Αττικής, ενώ µέσω της ΕΥΔΑΠ Νήσων, επιχειρείται ο έλεγχος των δικτύων ύδρευσης των νησιών του Αιγαίου. Η κερδοφορία της ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ δεν κατευθύνεται στην ανάπτυξη των δικτύων, τη βελτίωση υπηρεσιών και τιµολογίων, αλλά στη διανοµή µερίσµατος στους µετόχους (κέρδη µετά φόρων το 2012: ΕΥΔΑΠ 48 εκατ. 2011: ΕΥΔΑΠ 26,1 εκατ. – ΕΥΑΘ 20,5 εκατ.).

Το θέµα, λοιπόν, δεν είναι απλώς δηµόσιο ή ιδιωτικό. Το θέµα είναι η κοινωνική ιδιοκτησία και ο έλεγχος στη λειτουργία των επιχειρήσεων. 

Στην ατζέντα του διαλόγου για το πρόγραµµα της κυβέρνησης της αριστεράς µπορούν να µπουν τα παρακάτω:

1. Συνταγµατική κατοχύρωση του αποκλειστικά δηµόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα των επιχειρήσεων υπηρεσιών ύδρευσης – αποχέτευσης και έξοδός τους από το χρηµατιστήριο.

2. Το καταστατικό κάθε επιχείρησης πρέπει να ορίζει µε σαφήνεια τις υποχρεώσεις και τα δικαιώµατα και γενικά τη σχέση της µε το κράτος, την αυτοδιοίκηση και την κοινωνία, στη βάση της λειτουργικής, διοικητικής και διαχειριστικής της αυτοτέλειας.

3. Διαµόρφωση ενός θεσµικού οργάνου κοινωνικού ελέγχου, µέσω του οποίου τόσο οι εργαζόµενοι όσο και οι χρήστες των υπηρεσιών κάθε επιχείρησης θα έχουν βαρύνοντα λόγο. Δήµοι, εργαζόµενοι και κοινωνικοί φορείς µπορούν να συµµετάσχουν στα ΔΣ των επιχειρήσεων.

4. Κάθε επιχείρηση είναι υποχρεωµένη να διαθέτει συγκεκριµένο επιχειρησιακό σχέδιο, τουλάχιστον πενταετούς ορίζοντα, το οποίο θα προκύπτει από θεσµοθετηµένες διαδικασίες κοινωνικού και κοινοβουλευτικού διαλόγου.

5. Τα κριτήρια αποτελεσµατικότητας και αξιολόγησής τους οφείλουν να είναι σύνθετα. Δεν θα περιορίζονται στα οικονοµικά αποτελέσµατα µε όρους πλεονάσµατος αλλά θα περιλαµβάνουν δείκτες κοινωνικής αποτελεσµατικότητας που θα αναφέρονται στην τιµολογιακή πολιτική και τη συνολική λειτουργία της επιχείρησης.

6. Η θεσµοθέτηση της δηµόσιας λογοδοσίας των διοικήσεων των επιχειρήσεων, µε ετήσιες απολογιστικές εκθέσεις τους τόσο στο παραπάνω όργανο κοινωνικού ελέγχου όσο και στο Κοινοβούλιο και, µέσω αυτών, ευρύτερα στην κοινωνία.

7. Οι εργασιακές σχέσεις και η κατανοµή ρόλων µεταξύ εργασίας και διεύθυνσης θα πρέπει να ανασυγκροτηθούν στην κατεύθυνση της εµπέδωσης αρχών οικονοµικής δηµοκρατίας.